Jan Boelen is zowel artistiek directeur van Z33 als hoofd van de masteropleiding Social Design bij Design Academy Eindhoven. Hij is een expert op het vlak van Social Design. 

Als we hem vragen wat Z33 heeft betekend voor design in Limburg, krijgen we na een lange pauze een op het eerste gezicht verrassend antwoord: “Limburg is tegelijk belangrijk en niet belangrijk en eigenlijk zijn zelfs design en actuele kunst, of alles wat daarmee te maken heeft, ook niet zo interessant of belangrijk. Ja, gek genoeg wel. Wat echt belangrijk is, is wat er in de wereld gebeurt en welke maatschappelijke breuken en veranderingen er gaande zijn. Als je daarnaar kijkt, zie je dat de economische en technologische dimensies in de maatschappij de grootste impact hebben. Het zijn die twee elementen die de maatschappij en ons dagdagelijkse leven veranderen. Design is daarbij eigenlijk niets anders dan het kristalliseren van zo’n maatschappelijk bestel. Wat is nu het grootste probleem? Aangezien onze huidige maatschappij door een economische logica met een neoliberale agenda is overgenomen en tegelijkertijd aangewakkerd wordt door disruptieve technologische krachten, merk je dat de sociale en culturele aspecten ervan continu onder druk staan. Dat is nu net wat me interesseert. Daarvoor moeten ontwerpers en kunstenaars, met de weinige middelen die ze hebben, nu net blijven proberen om ruimte te creëren.”

“Z33 wil bezig zijn met maatschappelijke veranderingen. Design en kunst zijn geen doel daarin, maar een middel om na te denken over wat er in onze maatschappij gebeurt. Daarbinnen ben ik bijzonder geïnteresseerd in kunstenaars en ontwerpers die ons niet alleen bewust maken van die veranderende realiteit, maar die ook echt alternatieven proberen te formuleren. Kunstenaars die ons inzicht geven en tegelijkertijd doen nadenken over hoe we het anders zouden kunnen doen, bieden het perspectief dat ik wil tonen. Het ervaringsgerichte, de materialiteit en de tastbaarheid zijn daarin ongelofelijk belangrijk. Zoals iemand anders een tekst zou schrijven, maken wij tentoonstellingsprojecten. Dat is een andere manier van communiceren dan enkel spreken of schrijven over veranderingen.”

“We willen een laboratorium zijn voor een mogelijke toekomst. We doen dat in deze regio, omdat hier hoger kunstonderwijs aanwezig is met een traditie daarrond binnen de vrije en toegepaste kunsten. Dat onderwijs fungeert als de onderbouw waarop je iets als Z33 kan neerzetten. Wij hoeven er niet rechtstreeks een platform voor te zijn, maar we zijn wel iets dat inspiratie kan bieden voor dat hoger kunstonderwijs en voor beleidsmakers in een regio waar weinig kritische massa is, waar geen grote middenklasse is en waar maar een kleine intellectuele bovenlaag is. We willen als Z33 daarin de agenda uitzetten en een soort ontmoetingsplek zijn waar verschillende stakeholders uit de maatschappij kunnen samenkomen, discussiëren, debatteren en ervaren.”

“Designers en kunstenaars blijven ons eerste doelpubliek. Dat kwam vanzelf. Zij zijn diegenen die het vakgebied verder duwen, niet bijvoorbeeld de consument. Ik geloof heel erg in de individuele kracht van een creatief persoon. Designers en kunstenaars zijn in staat om ideeën te verbinden en een visie te ontwikkelen en daardoor tot nieuwe projecten te komen. Zij zijn de echte change makers. Z33 maakt het verschil door hen daarin te bevestigen. Wij proberen hen te ondersteunen door hen middelen te geven, een platform aan te bieden, met hen de discussie aan te gaan en hen in een context te helpen plaatsen ten opzichte van collega’s. Wij kunnen die netwerken helpen bouwen met onze projecten.”

“Er is daarbij een hele sterke connectie met wat ik als hoofd van de master Social Design doe op de Design Academy in Eindhoven. Voor mij is dat allemaal een en hetzelfde project. Die mensen stromen geregeld naar Z33 door. Sommigen nemen deel aan Toegepast, een uniek initiatief van Cultuurplatform Design en Z33 om jong designtalent te ondersteunen en te versterken, of doen samen met ons onderzoek en worden op die manier vaak deel van de community. Voor mij is dat het verderzetten van dezelfde ideeën, het creëren van kritische massa rondom onze werking en vooral dat doen in een internationale context.”

“Design speelt zich af in een globale markt. Daarin zijn Vlaanderen en België per definitie altijd heel klein. Wij bij Z33 zijn dan ook nog eens bezig met een niche binnen het design. Het internationale niveau is voor dus net heel erg belangrijk en daarbinnen proberen we zoveel mogelijk netwerken te vormen. Het internationaal discours rond design komt nu al vooral vanuit Europa en tot voor kort eigenlijk vooral uit het Verenigd Koninkrijk. In de rest van de wereld zijn de gangmakers dun gezaaid en is het succes nog erg precair.”

“Het is belangrijk dat we de nieuwe grenzen van design verder verkennen en verleggen. We hebben op dit moment zeven partners in Europa, met wie we een soort Europees designparlement willen oprichten. We willen samen met hen nadenken over hoe we het debat rond design vooruit kunnen duwen. Als dat designparlement er komt, en dat hangt van de Europese subsidies af, denk ik dat we de komende jaren grote sprongen vooruit kunnen maken. We zullen dat dan niet langer onafhankelijk van elkaar doen, maar we zullen samen een discours uitwerken, dat we continu kunnen publiceren.”

“In de toekomst wil ik meer wegblijven uit de programmatorische logica en het ‘gewoon maar’ organiseren van tentoonstellingen. We hebben daar de afgelopen jaren met Z33 al organisch een ontwikkeling in doorgemaakt. In de toekomst willen we meer en meer de kennis die we opbouwen, transparant maken en delen. Voor een instelling die betaald wordt met publieke middelen, is het belangrijk om ook dat terug te geven aan de maatschappij. Evenementen zijn vluchtig, ze veranderen niets duurzaam in deze regio. We willen onze kennis inzetten als een nieuwe soort collectie en we willen als een kennis- en referentiecentrum gaan functioneren. Als we die kennis kunnen verankeren binnen een netwerk, denk ik dat we gedaan hebben wat we moesten doen.”

Dit artikel is deel 07 van

Maatschappelijk betrokken en sociaalkritisch design

06

Ann Bessemans

Vorige